U bent hier

'Vernieuwing ontstaat uit samenwerken'

Kijk door de ogen van de kwetsbare Brusselaar. Die heeft geen nood aan een supercomplex kluwen van overheden, organisaties, regels ... maar wil een duidelijk hulptraject. Daar moeten we allemaal, niet alleen de overheid, maar ook de organisaties, aan werken. Dat was de duidelijke boodschap van de Staten-Generaal Welzijn en Zorg.

Wat is de staat van het welzijn en gezondheid in Brussel? Hoe vergaat het de Brusselaar? En wat kunnen we eraan doen? Prangende vragen die leven in de sector, want de Staten-Generaal Welzijn en Gezondheid was reeds enkele weken vooraf volzet. 250 geïnteresseerden zakten af naar de campus van de hogeschool Odisee om er hun licht op te steken.

VCG-collegelid voor Welzijn, Gezondheid en Gezin Bianca Debaets besefte dat Brussel een complex, paradoxaal profiel heeft. "Een kind geboren in Ukkel heeft een levensverwachting die 2,5 jaar hoger ligt dan één uit Molenbeek", vertelde ze. "Ook de eenzaamheid reikt veel breder dan enkel de oudere bevolking. En de hulpverlener zelf heeft het ook niet gemakkelijk. Buurtgericht werken is één van de sleutels om hier iets aan te doen."

Het is tijd voor een Vlaams Brusseldecreet Welzijn en Zorg

Herwig Teugels, de directeur van het Kenniscentrum WWZ, duidde de bestuurlijke complexiteit van de stad als factor. "Een Vlaams beleid voor Brussel voeren is geen sinecure. Laten we samen met de andere gemeenschappen zoeken naar de beste oplossing. Niet een oplossing waar je moet kiezen uit drie systemen, maar één model van de drie gemeenschappen. Het is tijd voor een Vlaams Brusseldecreet Welzijn en Zorg volgens een overlegmodel met de andere gemeenschappen. Eén dat luistert naar de noden van de Brusselse inwoners."

Brussels en cijfers

Dimokritos Kavadias, directeur van BRIO, en Sjoert Holtackers van het Kenniscentrum WWZ zetten de Brusselaar om in cijfers. "Brussel is een gewest van kansen en uitdagingen, van hoop en veel verdriet. En van paradoxen en soms ook polarisatie", liet Holtackers weten. Brussel had in 2018 zo een 1.200.000 inwoners. Bijna 1 op 4 is jonger dan achttien jaar, dertien percent van de Brusselaars is ouder dan 65 jaar. Dat lijkt op het eerste gezicht weinig, maar het gaat wel over 157.000 Brusselaars. Tussen 2018 en 2035 zal de bevolking groeien met 104.000 inwoners. In 2017 was er een internationaal migratiesaldo van 12.580 personen. 71% van de Brusselaar heeft een migratieachtergrond, dat wil zeggen dat zijn ouders of grootouders een buitenlandse nationaliteit hadden. "Enkel Dubai is diverser", zei Kavadias. "Maar ondanks die groei, blijft de stadsvlucht aan de gang." Er komen wel veel mensen toe in Brussel, maar er vertrekken er ook zeer veel. "En dat is een uitdaging voor de sociale cohesie. De Brusselse vrijwilliger, zorgverlener en -organisatie lijken wel Sisyphus."

Er komen veel mensen toe in Brussel, maar er vertrekken er ook zeer veel. Dat is een uitdaging voor de sociale cohesie

4 op tien van de Brusselse kinderen worden geboren in een gezin waarvan het inkomen onder de armoederisicogrens ligt. Dat is drie keer meer dan in Vlaanderen. In 2006 leefde 26% van de Brusselaars onder de armoederisicogrens, in 2016 was dit al gestegen tot 33%. Brussel heeft zelfs meer personen met een leefloon dan het volledige Vlaamse Gewest. Brussel is arm en rijk tegelijk. Maar de rijkdom is in Brussel geografisch ongelijk verdeeld. De arme bevolking woont in het centrum en aanpalende gemeenten, terwijl de bevolking met meer middelen in de buitenste gemeenten wonen. Onderwijs wordt vaak gezien als een belangrijke oplossing om uit generatiearmoede te geraken. En Brussel toont ook daar twee gezichten: 37% van de meerderjarige bevolking is laaggeschoold en is dus niet verder geraakt dan het lager secundair onderwijs. Tegelijkertijd is 41% hooggeschoold, wat bijna 10% meer is dan in Vlaanderen.

Het Brussels Hoofdstedelijke Gewest is (maar) honderdtweeënzestig vierkante kilometer groot. Toch zijn er op deze oppervlakte 19 lokale besturen met bijhorende OCMW’S. Er is op dit grondgebied eveneens één Gewestregering en 3 Gemeenschapsregeringen met ieder een bijhorend parlement, college of raad. En dan hebben we ook nog onze federale overheid. En elke overheid wil graag vanuit zijn oogpunt het beste doen voor zijn 'gemiddelde inwoner'.

Hoe zit het met de beschikbare middelen die Vlaanderen tegenover deze ondersteuningsnoden zet? Ten eerste ziet Vlaanderen 30 % van de Brusselse bevolking aan als mensen waar zij zich over moeten bekommeren. Dat komt dus neer op zo een 360.000 Brusselaars. Een tweede ambitie die Vlaanderen naar voren schuift is de 5%-norm: Vlaanderen besteedt 5% van de totale Vlaamse Gemeenschapsuitgaven in en voor Brussel, ongeveer €885.000.000. Algemeen genomen wordt de 5% norm gehaald als we over alle bevoegdheidsdomeinen heen kijken. Helaas, wordt deze 5% niet voor elk individueel domein behaalt. Het domein welzijn, gezondheid en gezin is een achterloper met slechts 1,93%. In dat domein zijn de onderlinge verschillen nog groter. Daar valt het bijvoorbeeld op dat de sector personen met een handicap en de woonzorgsector kampen met een enorme historische zorgachterstand.

Kijk door de ogen van de kwetsbare Brusselaar

"Het voelt aan dat het gemiddelde Vlaamse antwoord voor de Brusselaar ontoereikend lijkt en zelfs soms perverse effecten heeft voor de toegankelijkheid van het Vlaams erkende zorg- en ondersteuningsaanbod hier in deze grootstad", meende Holtackers. Laat de Vlaamse beleidsmakers een Brusselbril opzetten zodat zij door de ogen van kwetsbare Brusselaar kunnen kijken en op basis daarvan een beleid kunnen uitschrijven en bijhorende investeringen durven maken voor de inwoners van deze grootstad."

Maar hoe voelen deze Brusselaars zich nu? De gezondheidsenquête afgenomen bij een steekproef van 3000 Brusselaars toont dat 4 op tien Brusselaars ouder dan 15 jaar aangeeft al eens getroffen te zijn door psychische problemen. 2,5 op tien mensen krijgen af te rekenen met ernstige psychische problemen. Dat komt grosso modo neer op zo een 300.000 Brusselaars. Daarnaast geven 3 op tien personen aan dat zij getroffen zijn door een langdurige aandoening.

"Vergrijzing, migratie, digitalisering en verstedelijking zijn de uitdagingen voor Brussel", was de mening van Ingrid Fleurquin, algemeen directeur van CM Sint-Michielsbond Brussel. Zij pleitte ervoor om het begrip 'gezondheid' een nieuwe invulling te geven. Het gaat niet enkel om het fysiek welbevinden, maar bijvoorbeeld ook hoe je je voelt. Zo zijn er zes dimensies die een 'gezondheidsoppervlak' geven. "We moeten daarnaast stilstaan bij de toekomstige gezondheidsbehoeften. Hoe maken we transitie van cure naar care?"

Waarom nemen we Brussel niet als labo dat leidt tot een interdisciplinaire samenwerking?

Bovendien was zij voor een betere samenwerking. "Zorg moet geïntegreerd en naadloos zijn. Er moeten partnerschappen komen in de zorg waardoor er voor de Brusselaar 1 duidelijk traject is." Meteen riep Fleurquin op tot actie. "Waarom nemen we Brussel niet als labo dat leidt tot een interdisciplinaire samenwerking?"

Cijfers en Brussel

Duidelijkheid. Daar kon professor Liesbeth De Donder van de VUB zich eveneens in terugvinden. De universiteit ondersteunde het Kenniscentrum WWZ bij haar bevraging van focusgroepen. 66 cliënten en 35 professionals werden gepolst naar hun ervaringen met zorg en welzijn. In het zorgtraject zien ze 4 stappen: het erkennen van de nood, het vinden van de zorg, het krijgen van de zorg en ondersteuning en deze houden. Respect is hier belangrijk, ook netwerken spelen een grote rol. "Maar eigenlijk is dat een kortetermijnoplossing", stelde De Donder. "Het wordt vaak gedaan om te overleven." Waar volgens haar aan gewerkt moet worden is de supercomplexiteit. Er zijn zoveel lagen, structuren, instellingen, regels. " Ze zien door de bomen het bos niet meer. Dat is de rode draad die we horen zowel bij de zorgvragers als de hulpverleners." Daar moet iets aan gedaan worden. Ze sloot zich meteen aan bij de oproep van de vorige spreker. "We moeten dit signaal niet enkel horen, maar starten er iets aan te doen."

Els Nolf van het Kenniscentrum WWZ zag drie trends. "Maatschappelijk zie je een grote behoefte aan houvast. Op het werkveld wordt de hulpverlener geconfronteerd met een nieuwe context. Hij wordt meer en meer coach en moet omgaan met de vermaatschappelijking van de zorg. En beleidsmatig lijk je soms te voetballen op een hockeyveld." Het bracht Nolf tot de slogan van de Staten-Generaal 'Verbindende oplossingen voor Brussel'. "Vernieuwing ontstaat uit samenwerken", wist ze. "En oplossingen kan je ook vinden door rond te kijken in je eigen werken en denken."

Thematische werkgroepen

Tijdens de namiddag werd meteen de daad bij het woord gevoegd. De deelnemers verdeelden zich over verschillende werkgroepen om zes thema's te bespreken. Na een inleiding gingen ze onderling in gesprek om zo tot conclusies, ideeën, suggesties ... te komen.

Een eerste groep zocht uit hoe te komen tot verbindende oplossingen in Brussel over de sectoren en over de taalgrenzen heen. "Door erkenning van elkaars expertise kunnen we concullega's worden", was een eerste aanzet. "Als je voor iemand werkt, werk je tegen iemand. Als je met iemand werkt, werk je voor iemand." En dat moet leiden tot "Eén plan voor Brussel."

Wat verder werd het werken in nabijheid onder de loep genomen. Dat vraagt tijd. "Neem tijd om te luisteren, te kijken, te zien en open vragen te stellen." Maar vergeet evenmin goede afspraken te maken, in twee richtingen.

De onzichtbaren, documentlozen en allerkwetsbaarsten van stad zichtbaar maken, was de moeilijke vraag van de derde thematische werkgroep. "Het begint met respect", stelde deze. "'Zie' de persoon en vereng hem niet tot zijn probleem. Vertrek van de sterktes en niet van de problemen."

De verhouding tussen digitalisering, social digital design en de welzijnssector werd bekeken in groep vier. Daar kwam het idee om een hackathon te organiseren. "Een app om als nieuwkomer het Belgisch systeem te leren begrijpen." Ook werd de positieve kant bekeken: "De grote kwaliteit van digitale helpplatformen is dat er geen vraagverlegenheid is bij de gebruiker. Iedereen durft zijn hulpvraag te stellen." Want "digitalisering is het doel, niet het middel."

Van lokaal voor lokaal

De ondersteuning van burgerinitiatieven in welzijn en zorg, bekeek groep vijf. "Laten we samen iets doen of verbeteren dat we lokaal als relevant ervaren." Dan kan "eenvoud een veelvoud worden." Dan moet je elkaar leren kennen op lokaal niveau en er niet voor terugschrikken de regie aan mensen te geven in plaats van ze zaken op te leggen. "Van lokaal voor lokaal. Kiezen voor verandering is een gedurfde keuze."

Tenslotte kwam het welzijn van de welzijnswerker aan bod. Hoe draag je zorg voor de professional? "Laten we elke dag creatief zoeken hoe iedereen in de organisatie de visie kan vertalen naar de praktijk", luidde het. Maar ook het financiële is niet onbelangrijk. "Investeren in werknemers is een vorm van erkenning." En "geef kansen aan een divers publiek om werknemer te worden." Zo komen we tot "zorg op maat, ook voor de professional. Weg van het ontmoeten naar het ont-moeten."

Het laatste woord was voor Vlaams Minister voor Brussel Sven Gatz. "De burger heeft geen boodschap aan de staatshervormingen wanneer hij hulp nodig heeft", stelde hij. "We moeten de achterstand wegwerken en verderwerken." Hij pleitte voor een betere samenwerking over de grenzen heen. "We deden al een eerste stap in het project van de darmkankerscreening in Brussel waar de drie gemeenschappen samenwerken. Maar ik kijk uit naar de voorstellen in jullie verslagboek van deze Staten-Generaal."

Contact 

Els Nolf

els.nolf@kenniscentrumwwz.be
+32 (0)2 413 01 54

Sjoert Holtackers

sjoert.holtackers@kenniscentrumwwz.be
+32 (0)2 413 01 46
Extra info 

Was u aanwezig op de Staten-Generaal en wilt u nog uw mening kwijt, vul dan het evaluatieformulier in.

Lees ook 
zaal staten-generaal

Het verslagboek van de Staten-Generaal Welzijn en Zorg

Kennis
Welzijn
Zorg
Tung

Brusselaars vertellen over hoe zij (min of meer) hun weg hebben gevonden naar een hulpverleningsdienst.

Welzijn
Zorg

Herbekijk de Staten-Generaal via de opnames van de livestream

Kennis
Welzijn
Zorg

Fotoverslag Staten Generaal Welzijn en Zorg

Welzijn

Onderzoeksrapport over de ervaringen van gebruikers en professionals met de Brusselse welzijns- en zorgsector.

Kennis
Welzijn
Zorg

Een omgevingsanalyse van het Brusselse welzijns- en zorglandschap.

Kennis
Welzijn
Zorg
voorbeeld persona

Gebruikers in verhaal en beeld

Kennis
Welzijn
Zorg
voeten

Op 15 februari 2019 hield het Kenniscentrum WWZ een Staten-Generaal Welzijn en Zorg in Brussel.

Welzijn
Zorg
blote voeten speels

Enkele sprekers nemen u op sleeptouw, om nadien zelf aan de slag te gaan en samen oplossingen te zoeken.

Welzijn
Zorg
voeten marokkaanse vrouw

Het doel is samen oplossingen te zoeken.

Welzijn
Zorg
rolstoel

Staten-Generaal Welzijn en Zorg in Brussel - 15 februari 2019: inschrijven kan tot 5 februari 2019.

Welzijn
Zorg

De foto’s tonen Brussel in al zijn verscheidenheid opdat we niet vergeten dat we het voor echte mensen doen.

Agenda
stadhuis

Samenwerken over sectoren en gemeenschappen heen .

Kennis
Welzijn
Zorg
man met tassen

Hoe een Brussels werkveld van nabijheidsdiensten waarborgen en ondersteunen?

Kennis
Wonen
Zorg
persoon op de rug gezien

De toegang tot zorg en hulpverlening waarborgen voor zeer kwetsbare maar omvangrijke groepen Brusselaars.

Kennis
Welzijn
Zorg
jongeren met gsm

Wat betekent de digitale vlucht vooruit voor de welzijns- en zorgsector?

Kennis
Welzijn
Zorg
keukengerief

Ook zelforganisaties getuigen van veel creativiteit en vindingrijkheid.

Kennis
Welzijn
Zorg
vrouw voor voordeur

Hoe een netwerk creëren dat de helden van het veld kan dragen?

Kennis
Welzijn
Zorg